Balkanska pretnja: Vučić i njegov autoritarni režim

Osnivač i član Upravnog odbora CEDEM-a

Prof. Dr. Srdjan Darmanovic

BALKANSKA PRETNJA: VUČIĆ I NJEGOVI AUTORITARNI REŽIM

Nasilna inauguracija Mitropolije Srpske pravoslavne crkve u Cetinjskom manastiru još jednom je, nakon nekih prethodnih regionalnih događaja i pokazatelja, pokazala da političke stabilnosti na Zapadnom Balkanu neće biti, a možda ni trajnog mira, sve dok režim ili je Aleksandar Vučić na vlasti u Beogradu.

Cetinjske manifestacije od 4-5. Septembar će imati različite i dalekosežne posljedice na unutrašnjoj crnogorskoj političkoj sceni, a vjerovatno i u crnogorskom društvu.

Svi uključeni domaći akteri: aktuelna vlast, aktuelna opozicija (bivša vlast), Srpska crkva, politički lideri sa obe strane, kao i crkveni velikodostojnici, tek treba, kada i ako se strasti slegnu, da se ponovo okupe ko je u ovoj krizi i kritičan politički i društveni događaj šta je i koliko dobio, a šta izgubio. I da će, u zavisnosti od tih procjena, vjerovatno odrediti svoje buduće strategije.

Postoji, međutim, jedan „spoljašnji“ faktor i akter o kome je ovde potrebno nešto reći. Nasilna inauguracija Mitropolije Srpske pravoslavne crkve u Cetinjskom manastiru još jednom je, nakon nekih prethodnih regionalnih događaja i pokazatelja, pokazala da političke stabilnosti na Zapadnom Balkanu neće biti, a možda ni trajnog mira, sve dok režim ili je Aleksandar Vučić na vlasti u Beogradu.

Da ovaj zaključak ne bi bio samo jedna politička tvrdnja, potrebno je razmisliti o kakvom se režimu radi i zašto njegovo produženo trajanje izaziva i izazivaće još veće probleme regionu u kojem živimo u budućnosti.

“NARODNA DRŽAVA I NARODNA STRANKA”

Aleksandar Vučić je nastavak vladajućeg obrasca koji je, uz izvesne kratkoročne prekide, dominirao u srpskoj istoriji poslednjih skoro vek i po. Zoran Đinđić je ovaj obrazac opisao kao mladi doktorant u Nemačkoj, rekavši da je jedan od stubova srpskog konzervativizma ideja i praksa „narodne države sa narodnom strankom kao vezivnim tkivom“. Svakako je imao u vidu dugu vladavinu Nikole Pašića i njegovih radikala, Tita i Komunističke partije u Jugoslaviji (i Srbiji), i, naravno, Slobodana Miloševića i SPS-a, čiji će režim srušiti 2000. godine.

POVRATAK ISTORIJSKOG SATA

Otkako su stranke bivšeg režima ponovo preuzele vlast na izborima 2012. godine, a Aleksandar Vučić, prvo de facto, a ubrzo i de jure, postao novi lider zemlje, istorijski čas je vraćen u „prirodno stanje“ u Srbiji. . politike, ono što je Đinđić hteo da promeni – “narodna država sa narodnom strankom kao vezivnim tkivom”.

Od tada, a nota bene od izbora 2014. u Srbiji, pod Vučićem je (ponovo) uspostavljen poredak koji, kako god da ga nazovete, svakako nije demokratski.

Po svim bitnim karakteristikama, ovo je zapravo neomiloševićevski režim, prilagođen da funkcioniše u 21. veku.

Dušan Pavlović, profesor Fakulteta političkih nauka u Beogradu, u svom upečatljivom članku o političkoj ekonomiji Vučićeve vladavine ovaj režim naziva sistemom „ekstraktivnih institucija“, odnosno poretkom u kojem je sve podređeno javnim finansijama i izvlačenju novca. od velikih državnih poslova. u cilju kontrole najvažnijih institucija koje garantuju dugoročnu vladavinu – izbora, medija i pravosudnog sistema. [1]

Ovakvi režimi u kojima višestranačka igra postoji, ali teren na kojem se igra, kao i uslovi pod kojima se igra, nisu jednaki, već prilagođeni samo jednom igraču, tipični su za savremenu nedemokratsku vladavinu.

,,HARDVERSKI“ I ,,SOFTVERSKI“ DIKTATORI

Ovaj tip režima, uspostavljen svojevremeno, devedesetih godina prošlog veka pod Miloševićem, sredstvima i metodama klasičnog, mogli bismo reći „hardverskog“ diktatora, obnovljen je, oživeo, adaptiran i ojačan dolaskom na vlast Aleksandra Vučića. Mnoge tehnike vladavine tipične za Miloševićevo doba koristi i Vučić, koji je iz tog doba i bio ministar informisanja, ali ih kao autokrata digitalne ere koristi mnogo više na “softverski” način.

U svoju autoritarnu fazu, koja traje do danas, Vučić je ušao tokom parlamentarnih izbora 2014. godine i od tada je najvažniju instituciju demokratskog društva – slobodne i poštene izbore – pretvorio u puko sredstvo legitimisanja svoje autoritarne vladavine.

Dieter Nohlen, jedan od najpoznatijih istraživača i autora o izborima u svijetu, odavno je utvrdio da je, pored navedene legitimirajuće uloge, funkcija izbora u autoritarnim režimima: ostvarivanje političkog smirivanja prema unutra; doprinijeti sticanju reputacije u vanjskom svijetu; barem djelimično integrisati opoziciju u sistem i izvršiti prilagođavanja unutar struktura vlasti i tako doprinijeti stabilizaciji poretka. [4]

Svi ovi elementi zastupljeni su u Vučićevom režimu i izborima koji se održavaju u znaku agresivnosti aktivista njegove Srpske napredne stranke prema biračima. Sredstva kao što su zastrašivanje, korupcija, manipulacija glasačkim listićima i zaglušujuća buka ogromnog broja njemu poslušnih medija, postala su standardna i propadala iz izbora u izbore.

Kako Vučić shvaća izbore i čemu mu oni služe vjerovatno najbolje svjedoči činjenica da, po uzoru na svog autokratskog prethodnika Slobodana Miloševića u Putinovom stilu, od izbora 2012., uključujući i predsjedničke 2017., nikada ni u jednoj televizijskoj debati . nije se sastajao i ukrštao ni sa jednim predstavnikom opozicije ili protivnika. [5]

U izbornom procesu spušta se isključivo sa olimpijskih visina apsolutne moći i vodi višesatne monologe pred kamerama u medijima koje kontroliše. Ovako nešto je nezamislivo u demokratskom društvu i uvijek je siguran pokazatelj da nešto nije u redu s redoslijedom kojim se dešava.

Degradacija institucija koje bi trebale da budu stubovi demokratskog društva pod Vučićem je došla do toga da centralna institucija demokratije – Parlament (Narodna skupština Republike Srbije) ima poređenja samo sa ruskom Dumom u Moskvi i beloruskim parlamentom. u Minsku. sjede samo poslanici iz vladajućih stranaka ili njihovih satelita i istomišljenici.

Osim u ove tri zemlje, slična situacija se više ne može naći nigdje u Evropi. Istu degradaciju doživela je i Vlada Srbije, po Ustavu, centar izvršne vlasti, odnosno telo koje treba da vodi spoljnu i unutrašnju politiku zemlje. Međutim, kao iu Miloševićevo vreme, na delu je ustavno licemerje, jer je Vlada Srbije, ko god da joj je premijer, uglavnom samo izvršni organ predsednika Republike i sledi njegova uputstva, iako šef države ima relativno slaba ovlašćenja. prema Ustavu.

PAN-SRPSKI PROJEKAT

Autoritarni režimi, iako su definitivno skloni nasilju i potencijalno opasni za svoje okruženje ili čak i šire, ne vode nužno agresivnu vanjsku politiku. Josip Broz Tito sa svojim nesvrstanim, Huan Peron u Argentini, Franko posle Drugog svetskog rata, vladari UAE danas, samo su neki od primera za ovu izjavu.

Međutim, Miloševićevim stopama ide i režim Aleksandra Vučića. Sa istim ciljem kao i njegov prethodnik devedesetih, da “reši srpsko nacionalno pitanje”, Vučić je u svom regionalnom okruženju usvojio revizionistički i agresivni pristup. I ovde je u odnosu na Miloševića napravljeno prilagođavanje vremenu i okolnostima. Nema ratova i otvorenih snaga, već se koristi već spomenuti “softverski” pristup.

Kako napominje Janusz Bugajski, reč je o maskiranom pansrpskom projektu koji se sprovodi strpljivo i fleksibilno, manipulišući ranjivosti susednih država i društava, i bez direktnog napada na njihov formalni suverenitet. [6]

Najvažniji akteri koje Vučić koristi za ovu puzajuću kampanju u regionu su Srpska pravoslavna crkva (SPC), lojalne elite u susjednim zemljama (Dodik u BiH, Demokratski front u Crnoj Gori) i medijska mašinerija u samoj Srbiji. Relativno nevidljivi akteri kao što su obavještajne službe, a možda i dijelovi podzemlja i kriminala, jednostavno su implicirani u ovoj subverzivnoj aktivnosti.

NAPAD NA CRNU GORU

Kako to izgleda u praksi pokazuje dugotrajni napad na Crnu Goru (skoro dvije godine) u kojem su režimski mediji, portali, botovi i druga sredstva digitalne ere jedno od glavnih oružja.

Kao i Vučićevi protivnici u samoj Srbiji, javni i privatni mediji, brutalna propaganda, lažne vesti, izmišljeni događaji, neverovatne teorije zavere i uvek najteži mogući rečnik su na udaru komande u kampanjama koje traju koliko god je potrebno.

U ovom (zlo)korišćenju medija za režimske ciljeve i potrebe, Vučić je svakako nadmašio Miloševića, iako su mnogi (naivno) verovali da je teško ponoviti ono što je urađeno sa medijima devedesetih godina.

Jeftino i prizemno novinarstvo i mediji spremni su da postanu nečiji politički megafoni, postoje i u demokratijama, ali njihova apsolutna dominacija i spremnost da se koncentrišu na vladajući trenutak, kao što je današnja situacija u Srbiji, potpuno je nezamisliva i neprihvatljiva u demokratskom društvo. Ovo je također jedan od sigurnih pokazatelja o kakvom režimu je riječ.

Pored trajnog održavanja političke nestabilnosti u BiH i odugovlačenja bilo kakvog rješenja u odnosima sa Kosovom, nasilnim ustoličenjem srpskog mitropolita na Cetinju, Vučić je pokazao da je spreman i na rizičnije postupke.

Nakon “uspeha” u crnogorskoj prestonici, delovao je samozadovoljno, pobednički, uveren u svoju moć i, poput Sadama Huseina ili Muamera Gadafija, svom protivniku, predsedniku druge zemlje, obraćao se pogrdnim “Vi”, što je i način diktatora, a ne demokrata. političari.

Pritom je opet djelovao kao replika svog prethodnika.

Milošević je, vodeći ratove u bivšoj Jugoslaviji, stalno isticao da Srbija nije u ratu, već da se samo brani od raznih protivnika, stvarnih ili izmišljenih, jer njihova propagandna proizvodnja nikada nije bila problem. Vučić je pokrenuo sličnu, ali još groteskniju inverziju, tvrdeći da će protiv nje “braniti Srbiju od 30 godina crnogorske agresije”!

Politika je puna apsurda, mnoge se dešavaju u demokratijama, ali ne postoji tako nepresušan izvor svakojakih čuda, za „vjerovali ili ne“, poput autoritarnih režima i njihovih vođa.

EU i BALKAN

Kao što je to slučaj u unutrašnjoj politici, Srbija, zemlja kandidat za Evropsku uniju, pod Vučićevim režimom ne brine mnogo o principima i vrednostima EU u spoljnoj politici, niti se smatra obaveznim da je usklađuje sa Briselom, kao drugi kandidat. zemlje. Umjesto toga, naoružava se iz Moskve i rutinski podržava rusku okupaciju Krima, kao i kinesko kršenje ljudskih prava u Hong Kongu i Xinjiangu.

Edward Joseph, predavač na Univerzitetu Johns Hopkins u Washingtonu i poznavalac Balkana, nazvao je situaciju “šaradom” i naglasio da je na Zapadnom Balkanu uspostavljena opasna ravnoteža u kojoj su zemlje koje je prihvatio Zapad stavljene pod mnogo jaču kontrolu . u pitanjima korupcije i etnonacionalizma, a ne kao akter koji otvoreno obnavlja i ažurira Miloševićevu “Veliku Srbiju” i istovremeno promoviše autoritarni model u savezu sa Moskvom i Pekingom.

Imajući u vidu da Beograd već ima na vlasti već konsolidovani autoritarni režim, koji je potisnuo početne demokratske reforme u Srbiji i stvorio institucije po meri autokratske vladavine, a koji se posle ove unutrašnje konsolidacije okrenuo agresivnoj i revizionističkoj spoljnoj politici na Zapadnom Balkanu. gdje je Crna Gora jedna od glavnih meta takve politike, postavljaju se barem neka, rekli bismo, suštinska pitanja.

Prvo, šta je i koja je uloga politike EU u svemu tome?

Jedna od glavnih karakteristika EU je da je, pored ekonomskih, zajednica političkih vrijednosti – liberalne demokratije i vladavine prava. U ime odbrane svoje suštine, EU je u više navrata pokazivala spremnost i odlučnost da svoju članicu podvrgne sankcijama zbog ugrožavanja ovih vrijednosti – 1990-ih Austrija pod Hajderovim ultradesničarskim nacionalistima, a danas Mađarska i Poljska za Orbana i Kaczynskog. antievropske ili liberalne politike.

Kada bi se tako znala ponašati prema svojim članicama, postavlja se pitanje kakav će biti odnos EU prema zemlji kandidatu, koja, suprotno svim vrijednostima EU, ima autoritarni režim koji vodi agresivnu i revizionističku politiku prema susjedima. sa geopolitičkim protivnicima Zapada.

Do kada će EU, suprotno svojim vrijednostima, prihvatiti državu s takvim režimom kao legitimnog kandidata za članstvo u svom klubu i sa njom otvarati i zatvarati poglavlja o proširenju, bez povlačenja ikakve “crvene linije” šta zemlja kandidat može biti? može, a šta ne smije, barem ne bez posljedica. Da li je dosadašnje ulazak u EU možda jedan od razloga što je takav režim slobodno uspostavljen u zemlji kandidatu i veruje da je došlo vreme da ono što Milošević nije postigao svojim ratovima, bude ostvaren “drugim sredstvima”?

Možda je došlo vrijeme i da Brisel razmisli o tome.

POTREBA ZA PREGLEDOM POLITIKE “NEMJEŠANJA”

Drugo i analogno pitanje tiče se NATO-a, vojno-političkog saveza zasnovanog na principu „svi za jednog, jedan za sve“ i države članice taj princip shvataju ozbiljno.

Na Zapadnom Balkanu trenutno postoji situacija u kojoj je jedna od savezničkih zemalja više od godinu i po dana izložena manje-više otvorenom pritisku i napadu (iako za sada hibridnim sredstvima, bez otvorenog nasilja). nečlanica NATO-a koja je saveznik njenih autoritarnih uzora u Moskvi i Pekingu.

Da li je ova situacija, koja, između ostalog, otvara vrata još većem uticaju geopolitičkih suparnika Alijanse, prihvatljiva članicama NATO-a, a da ne zaslužuje nikakvu, čak i diplomatsku, reakciju? Da li je, kao iu slučaju EU, politika “nemiješanja” možda jedan od razloga zašto je ova situacija uopće stvorena? Možda je došlo vrijeme da se o tome donesu neki zaključci u sjedištu Alijanse.